Afet kelimesi hayatımıza genellikle deprem, sel gibi genellikle doğal olayları veya insan eliyle yaşatılan olağandışı durumlarla hayatımıza giriyor. Afet kelimesini farklı yerlere referans vererek tanımlamak mümkün ama ben başlıkta sorulan sorunun yanıtını verebilmek için Türkiye Afet Müdahale Planına (TAMP) referans göstererek afet tanımını yapmak istemekteyim. Bu plana göre afet “toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylardır” (TAMP, t.y ).

Planda tanımlanan olağanüstü hali yaşıyoruz. Toplumun tamamının normal hayatı ve insan faaliyeti durdu. Kafeler, spor salonları, berberler kapalı, evden çıkmama çağrıları yapılmakta, salgının önlenmesi için sürekli yeni önlemler alınıyor. Bir saatte bir bulunduğum ilde valilik sokağa çıkmayın çağrıları yapıyor. OHAL ilan edilmesi, sokağa çıkma yasağının getirilmesi halk tarafından talep ediliyor. Peki şu an yaşadığımız duruma afet diyebiliyor muyuz? Her ne kadar toplum olarak yaşadığımız duruma afet demesek de afet literatüründe salgınlar afet (afet sonrası oluşan veya tek başına bir afet olarak) olarak tanımlanıyor. Bu durumu AFAD da bir afet olarak tanımlıyor ve bu tanıma özgü hizmet grupları belirlemiş. Plana göre salgın hastalıktan dolayı oluşan bir afetlerle mücadele için hizmet grupları haberleşme, ulaşım alt yapı, güvenlik ve trafik, arama ve kurtarma, kbrn, nakliye, sağlık, tahliye yerleştirme ve planlama, alt yapı, enerji, barınma, hasar tespit, yangın, enkaz kaldırma, gıda tarım ve hayvancılık, zarar tespit hizmet grupları salgın hastalıklara müdahale etme üzere görevlendirilmiş. Planda salgın ile ilgili hizmet gruplarının görevleri sadece sağlık hizmet grubu ve gıda tarım ve hayvancılık hizmet grupları için tanımlanmış. Sağlık hizmet grubun görevleri “salgın hastalıklarla mücadele kapsamındaki hizmetler ile karantina izolasyon hizmetlerini yürütmek, salgın hastalıklar açısından çevresel ve suya bağlı risk faktörlerinin önlenmesi hususunda ilgili kurumların koordinasyonunu sağlamak, hudut kapılarında tehlikeli madde ve salgın hastalıklara karşı önlem almak ve aldırmak iken, tarım ve hayvanlık hizmet grubun görevleri; afet sonrasında hayvan kaynaklı her tür salgın hastalığın önlenmesi için gerekli tedbirleri almak”. Bu iki görev tanımı dışında planda salgın ile nasıl mücadele edileceği yazılmamış. Ama görüyoruz ki olayın birden fazla boyutu var. Afetle ilgili birden fazla boyutunda bu durumun yönetilmesine nasıl rol oynayacağı ortaya konmalıdır. Bu boyutlardan biri psikososyal hizmetler. TAMP’a göre afetlerde psikososyal hizmetler Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yürütülmeli. Ancak bu konuya özgü bir psikososyal çalışma programının nasıl sağlanacağı bilinmiyor, deneyimlenmemiş. Şu an için basına yansıyan önlemler, 65 yaş üstünün (sokağa çıkma yasağı olduğu için) ihtiyaçlarını karşılamak ve sosyal yardım sistemi içinde bulunanlara verilen yardımı arttırmak. Farklı ülkelerdeki deneyimler göstermektedir ki bu önlemler alınması gereken önlemlerdir, ancak tek başına yeterli değildir. Bizim toplumda bu afet sonrası iyileşmeyi hızlandırmaya ve dayanıklılık oluşturmaya ihtiyacımız var. Bu iyiliğin sağlanması için sosyal yardımların yanında ( sosyal yardım bir amaç değil araçtır) psikososyal hizmetleri geliştirmemiz gerekmekte. Uluslararası Kızılay ve Kızılhaç Federasyonunun 2017 yılında yürüttüğü CP3 olarak adlandırdığı Toplum Temelli Epidemik/Pandemik Salgına Hazırlık planında da belirtildiği üzere:

“salgınlar toplumla başlar ve toplumla biter. Toplumlar salgın hazırlığı ve müdahalesi ile mşegul olduklarında ve eğitildiklerinde, salgınları bulmaya ve durdurmaya, hayat kurtamaya, hizmetlerin iyileştirilmesine, salgının olumsuz etkilerini azaltmaya, iyileşmeyi hızlandırmaya ve dayanıklılık oluşturmaya hayati katkıda bulunurlar (IFCR,t.y)

Bu gibi çalışmalar için sivil toplum kuruluşları gönüllü destek vermek üzere hazırlanıyor. Gönüllü formları toplanıyor. Ancak bu işlerin gerçekleşmesi TAMP da belirtildiği üzere Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının sorumluluğundadır. Bakanlığının online veya teledestek hizmet veren birimler kurması vb. bütün alternatif gündemlerin geliştirilmesi gerekiyor. Bu işin nasıl yapılacağına dair bilim komiteleri kurularak belirlenecek adımların tıpkı Sağlık Bakanlığında olduğu gibi belirlenmesi, toplumun psikososyal iyiliğinin arttırılması ve dayanıklılığının arttırılması gerekiyor.

Not: Bu süreci yönetmek için canla başla çalışan sağlık çalışanları başta olmak üzere tüm kamu çalışanlarına, yöneticilere, üst yöneticilere teşekkürler.

IFCR (t.y). Communiy Epidemic&Pandemic Preparedness Erişim Adresi : https://media.ifrc.org/…/community-epidemic-pandemic-prepa…/ Erişim Tarihi: 25.03.2020

TAMP (t.y) Türkiye Afet Müdahale Planı. Erişim Adresi: https://ailevecalisma.gov.tr/…/goc-afet-ve-acil-du…/tamp.pdf Erişim Tarihi 25.03.2020